ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ มีส่วนสำคัญในพัฒนาการศึกษาและเป็นผู้บริหารหน่วยงานด้านการศึกษา

• ร่วมก่อตั้งหน่วยศึกษานิเทศก์ กรมสามัญศึกษา และเคยดำรงตำแหน่งหัวหน้าหน่วยศึกษานิเทศก์
• ร่วมก่อตั้งกิจการวิทยุและโทรทัศน์เพื่อการศึกษา และเป็นรองประธานคณะกรรมการวิทยุและโทรทัศน์เพื่อการศึกษา
• ร่วมวางพื้นฐานก่อตั้งวิทยาลัยการศึกษาบางแสน และเคยดำรงตำแหน่งรองอธิการบดี
• ร่วมก่อตั้งคณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตทับแก้ว เป็นผู้วางหลักสูตรและดำรงตำแหน่งคณบดีเป็นคนแรก ม.ล.บุญ เหลือ เทพยสุวรรณ ได้รับพระราชทานปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ในด้านการศึกษา และได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์อีกด้วย

ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ เป็นบุคคลสำคัญในการจัดทำหลักสูตรการเรียนการสอนและอนุรักษ์ภาษาไทย

• มีส่วนร่วมในการก่อตั้งชมรมภาษาไทยและเคยเป็นรองประธานชมรมภาษาไทยของคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• เคยได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้เข้าเฝ้าฯ และร่วมอภิปรายแลกเปลี่ยนความคิดเห็นเรื่องการใช้คำภาษาไทยในยุคใหม่ เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินเป็นการส่วนพระองค์ไปทรงร่วมประชุมกับชมรมภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อปี พ.ศ. 2505
• เป็นประธานคณะกรรมการร่างและจัดทำตำราเรียนภาษาไทยระดับมัธยมศึกษาตอนต้นและมัธยมศึกษาตอนปลายให้กระทรวงศึกษาธิการ

• ได้รับการแต่งตั้งจากคณะรัฐมนตรีให้เป็นประธานคณะกรรมการแห่งชาติ เพื่อความร่วมมือในด้านการเรียนการสอนภาษาต่างประเทศ โดยผ่านองค์การ SEMEO RELC
• เป็นผู้ประสานติดต่อร่วมมือกับองค์การต่างๆ อาทิ British Council, Fulbright, East-West Center และหน่วยงานอื่นๆอีกหลายแห่ง เกี่ยวกับการส่งเสริมการเรียนการสอนภาษา เพื่อความเข้าใจซึ่งกันและกันระหว่างชาติที่กว้างขวางลุ่มลึกยิ่งขึ้น
• เป็นผู้ริเริ่มและมีส่วนผลักดันให้ก่อตั้งสถาบันภาษาของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ เป็นสตรีที่มีความคิดก้าวหน้าในเชิงการวิเคราะห์และวิจารณ์ได้เขียนตำราวรรณคดีและหนังสือวิเคราะห์วิจารณ์วรรณคดีไว้หลายเล่ม  หนึ่งในจำนวนนี้คือ เรื่อง หัวเลี้ยวของวรรณคดีไทย ซึ่งได้รับการยกย่องจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัยให้อยู่ในรายการหนังสือดี 100 เล่มที่คนไทยควรอ่าน  และเป็นหนังสือที่มหาวิทยาลัยลอนดอนใช้เป็นหนังสือประกอบการศึกษาวรรณคดีเอเชียตะวันออกเฉียงใต้  นอกจากนี้ยังมีหนังสืออีกเล่มหนึ่งซึ่งนักศึกษาในมหาวิทยาลัยหลายแห่งใช้เป็นตำราในการศึกษาและการวิจารณ์วรรณคดี คือหนังสือ วิเคราะห์รสวรรณคดี

• ป็นผู้แทนประเทศไทยเข้าร่วมประชุมสภาสตรีระหว่างประเทศ ในเรื่องเกี่ยวกับการพัฒนาเด็กและเยาวชน
• เป็นผู้แทนของกระทรวงศึกษาธิการในการประชุมของ Southeast Asian Study Group เกี่ยวกับ Cultural Relations for the Future
• ได้รับเชิญให้เป็นผู้บรรยายให้กับนักศึกษาหน่วยสันติภาพ เพื่อความเข้าใจอันดีเกี่ยวกับการปฏิบัติงานในประเทศไทยและได้เขียนหนังสือ Meet The Thai People of Thailand เพื่อให้นักศึกษาหน่วยสันติภาพเข้าใจวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของคนไทยได้ดียิ่งขึ้น

ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ มีผลงานแปล คือ

• นิยายเรื่อง ศิลาถรรพ์ จากบทประพันธ์เรื่อง The Talisman ของ Sir Walter Scott
• เรื่องสั้นหลายเรื่องรวมอยู่ในหนังสือ หน้านี้ของคุณหนู  ซึ่ง ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ ได้เขียนให้ในโอกาสร่วมฉลองปีเด็กสากล

ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ นอกจากจะเป็นนักการศึกษาและผู้บริหารด้านการศึกษาแล้วยังเป็นผู้มีความสามารถในการเขียนนวนิยายและเรื่องสั้นอีกด้วย  นวนิยายบางเรื่องของ ม.ล.บุญเหลือ  เทพยสุวรรณยังได้รับการแปลเป็นภาษาต่างประเทศ และได้ใช้เป็นหนังสือนอกเวลาสำหรับนักศึกษาในต่างประเทศเกี่ยวกับ Thai Studies ตัวอย่างงานเขียนของ ม.ล.บุญเหลือ เทพยสุวรรณ มีดังนี้

นวนิยาย

• ทุติยะวิเศษ  เป็นนวนิยายเกี่ยวกับช่วงรอยต่อการเปลี่ยนแปลงการปกครอง และวิถีชีวิตของสังคมไทยในยุคนั้นมีผู้แปลเป็นภาษาอังกฤษแล้ว กำลังจะพิมพ์เป็นรูปเล่มและเป็นหนังสืออิเล็กทรอนิกส์
• สะใภ้แหม่ม   เป็นนวนิยายเกี่ยวกับความแตกต่างทางวัฒนธรรม
• สุรัตนารี เป็นนวนิยายที่กล่าวถึงสถานภาพ บทบาทและความสัมพันธ์ รวมทั้งความรับผิดชอบของเพศชายและเพศหญิง
• ดร.ลูกทุ่ง 
• ตกหลุมตกร่องแล้ว ใดใดก็ดี

เรื่องสั้น

• ฉากหนึ่งในชีวิต   เป็นหนังสือรวมเรื่องสั้นหลายเรื่อง
• คนถูกคนผิด  ใช้เป็นหนังสืออ่านประกอบสำหรับนักศึกษาและอาจารย์ใน The School of Oriental and African Studies (SOAS), University of London
• เสน่ห์ปลายจวัก ได้แปลเป็นภาษาอังกฤษ โดย Herbert Phillips มหาวิทยาลัยแห่งมลรัฐแคลิฟอร์เนีย ณ เมืองเบิร์กลีย์  อยู่ในหนังสือ  Modern Thai Literature
• ช้างพลายมงคลผู้อาภัพ
• หน้านี้ของคุณหนู รวมเรื่องสั้นสำหรับเด็กและเยาวชน

หนังสือที่เขียนในโอกาสพิเศษ

• ความสำเร็จและความล้มเหลว 
• ความสุขของสตรี